Droga pacjenta
Pacjenci ze spastycznością są zazwyczaj kierowani do wielu różnych ośrodków służby zdrowia, które stawiają sobie odmienne cele w zakresie leczenia. Na oddziałach intensywnej opieki medycznej i innych oddziałach szpitalnych przyjmujących osoby po udarze mózgu głównym celem opieki jest utrzymanie funkcji życiowych i zapewnienie przeżycia pacjenta. Po fazie ostrej wysiłki lekarzy koncentrują się na rehabilitacji i ogólnej opiece nad pacjentem. Jeżeli jednak pacjent zostaje przeniesiony do domu opieki, zazwyczaj otrzymuje tylko podstawową opiekę.
Spastyczność poudarowa jest zazwyczaj diagnozowana i leczona w ośrodkach rehabilitacyjnych. W tych placówkach różni specjaliści – fizjoterapeuci, specjaliści terapii zajęciowej, fizykoterapeuci, logopedzi, psycholodzy, pracownicy socjalni i pielęgniarki – współpracują, by zapewnić pacjentom jak najszerszy zakres leczenia i opieki.
Diagnostyka
Diagnostyka spastyczności opiera się głównie na ocenie klinicznej, która powinna obejmować:
- wywiad medyczny
- badanie fizykalne, uwzględniające także:
- ocenę odruchów rozciągowych (np. głębokich odruchów ścięgnistych, tj. mimowolnych skurczów mięśni prowokowanych przez rozciąganie mięśnia poprzez energiczne uderzanie w ścięgno łączące mięsień z kością)
- ocenę ruchu biernego i czynnego
- ocenę funkcjonowania, np. w zakresie korzystania z toalety, jedzenia, snu, ubierania się, siadania, wstawania czy chodzenia.
Właściwa ocena stanu klinicznego (a szczególnie stanu neurologicznego) pacjenta ma kluczowe znaczenie dla opracowania planu efektywnego leczenia i wyznaczenia możliwych do osiągnięcia celów.
Na podejrzenie spastyczności wskazują stwierdzone w wywiadzie zaburzenia neurologiczne oraz określone nieprawidłowości postawy. Wstępna diagnoza zostaje potwierdzona, jeżeli z powodu nadmiernego napięcia mięśniowego pacjent wykazuje wzmożony opór na ruch bierny, nasilający się ze wzrostem szybkości ruchu, a jego kończyny przybierają typowe pozycje. Dla specjalistów w dziedzinie rehabilitacji rozpoznanie spastyczności nie jest trudne. Wielu innych specjalistów nie jest niestety odpowiednio przeszkolonych, w związku z czym nie potrafią rozpoznać objawów, a nawet jeżeli je rozpoznają, nie dostrzegają potencjalnych korzyści z zastosowania leczenia.
Spastyczność należy w przypadku każdego pacjenta oceniać indywidualnie, koncentrując się na trzech głównych obszarach:
- ogólne trudności z poruszaniem się
- zdolność kontrolowania mięśni
- sposób, w jaki sztywność mięśni i ich skurcze nasilają problemy z funkcjonowaniem.
Obraz kliniczny jest szczególnie istotny, ponieważ pomaga zidentyfikować mięśnie objęte spastycznością, a dzięki temu wybrać odpowiednie leczenie.
Najczęściej stosowane procedury diagnostyczne to:
- blokada nerwu: krótkotrwałe miejscowe chemiczne porażenie nerwu(-ów) w celu oceny udziału wybranych mięśni w określonym wzorcu spastyczności
- elektromiografia: ocena aktywności mięśni za pomocą przyłożonych zewnętrznie elektrod podczas wykonywania przez pacjenta ruchu lub określonego zadania.
Skale oceny służą do określenia stopnia nasilenia spastyczności i odpowiedzi na leczenie:
- stopień nasilenia spastyczności: skala Ashworth, zmodyfikowana skala Ashworth oraz skala Tardieu
- niepełnosprawność: skala oceny niepełnosprawności oraz skala klasyfikacji trudności z poruszaniem się
- skala obciążenia opiekuna
- skala oceny realizacji celów.
W celu ilościowego określenia wpływu spastyczności na codzienne funkcjonowanie stosowane są również inne skale, jak np. skala oceny niepełnosprawności, która pozwala ocenić zaburzenia funkcjonalne związane ze spastycznością, skala obciążenia opiekuna, która ocenia wpływ spastyczności na fizyczne obciążenie opiekuna, czy skala klasyfikacji trudności z poruszaniem się, która ocenia stopień zależności od pomocy przy poruszaniu się.
- Ocena oporu na rozciąganie podczas ruchu biernego kończyny.
- Ilościowa ocena napięcia mięśniowego.
- Często stosowana u pacjentów ze spastycznością.
- Ocena napięcia mięśniowego w 5-stopniowej skali (od 0 do 4).
- Ocenia niezależność i zdolność do poruszania się.
- Zmodyfikowana postać skali Ashworth umożliwiająca rozróżnienie pomiędzy łagodną a umiarkowaną spastycznością.
- Ocena napięcia mięśniowego w 6-stopniowej skali.
- Skala oceny niepełnosprawności określa stopień upośledzenia funkcjonowania, pozycję kończyn i ból.
- Skala oceny niepełnosprawności obejmuje cztery aspekty funkcjonowania, a w każdym z nich pacjent oceniany jest w skali 0 do 3:
- higiena
- ubieranie się
- pozycja kończyn
- ból.
- W celu uzyskania wyniku ogólnego należy dodać oceny z czterech poszczególnych części, otrzymując wynik końcowy od 0 do 12.
- Ocenia niezależność i zdolność do poruszania się.
- Ocena pacjentów na podstawie najbardziej niezależnego poziomu funkcjonowania i zdolności do poruszania się.
- Ocena przeprowadzana przez lekarza w 6-punktowej skali:
- Poziom 0 = Brak możliwości poruszania się.
- Poziom 1 = Pacjent wymaga pomocy fizycznej w poruszaniu się, wysoki stopień zależności od pomocy.
- Poziom 2 = Pacjent wymaga pomocy fizycznej w poruszaniu się, niski stopień zależności od pomocy.
- Poziom 3 = Pacjent wymaga nadzoru podczas poruszania się.
- Poziom 4 = Pacjent nie wymaga pomocy w poruszaniu się, jeśli porusza się na równych powierzchniach.
- Poziom 5 = Pacjent nie wymaga pomocy w poruszaniu się.
- Ocena wpływu spastyczności kończyny górnej na obciążenie fizyczne opiekuna.
- Skala obciążenia opiekuna obejmuje ocenę wykonywania czterech czynności:
- mycie wnętrza dłoni
- obcinanie paznokci u rąk
- mycie pachy
- wkładanie dotkniętej spastycznością kończyny w rękaw.
- Każda czynność oceniana jest przez opiekuna w skali od 0 (brak obciążenia dla opiekuna) do 4 (maksymalne obciążenie dla opiekuna). Ocena uwzględnia najtrudniejszy dzień w minionym tygodniu.
- W celu uzyskania wyniku ogólnego należy dodać oceny dla wszystkich czynności i podzielić przez liczbę czynności, dla których dokonano oceny.
- Skala oceny realizacji celów ma za zadanie zdefiniowanie celów, które są realne i mierzalne.
- Podczas każdej wizyty związanej z podaniem toksyny botulinowej każdy pacjent i opiekujący się nim specjaliści identyfikują dwa indywidualne, realne, możliwe do osiągnięcia cele w odniesieniu do każdej z leczonych kończyn.
- Określone zostaje również znaczenie i poziom trudności dla każdego celu.
- Wynik w skali oceny realizacji celów zostaje określony przez lekarza podczas kolejnej wizyty związanej z podaniem toksyny botulinowej. Ocenia się stopień realizacji założonego celu w okresie od poprzedniej do obecnej wizyty. Lekarze korzystają z następującej 5-punktowej skali:
- -2 = znacznie mniej, niż oczekiwano
- -1 = trochę mniej, niż oczekiwano
- 0 = osiągnięcia na oczekiwanym poziomie
- +1 = trochę więcej, niż oczekiwano
- +2 = znacznie więcej, niż oczekiwano
W JAKI SPOSÓB MOŻNA LECZYĆ SPASTYCZNOŚĆ?
Wielomodalne podejście do leczenia spastyczności.
Leczeniem dorosłych pacjentów ze spastycznością powinien zajmować się zespół współpracujących ze sobą specjalistów stosujący metodę opieki współdzielonej. Dostępnych jest wiele opcji leczenia, a doświadczenia kliniczne wykazały liczne korzyści płynące z podejścia wielomodalnego.
PORADNIK DLA PACJENTA – „ZROZUMIEĆ UDAR MÓZGU”
Poradnik porusza najistotniejsze problemy pacjentów po udarze i jest materiałem edukacyjnym dla osób, które z dnia na dzień znalazły się w otoczeniu osoby chorej, będą zmuszone udzielić jej pierwszej pomocy przedlekarskiej, a po leczeniu szpitalnym wspomagać jej rehabilitację.
[vc_infobox bfr_c2c_contactform_shortcode=”gravityform id=2 title=false description=false” bfr_c2c_background_image=”1726″ bfr_c2c_font_color=”#ffffff” bfr_c2c_font_size=”20″ bfr_c2c_icon_color=”#b04a5a” bfr_c2c_icon_size=”20″ bfr_c2c_choose_shariff1=”facebook” bfr_c2c_choose_shariff2=”twitter” bfr_c2c_choose_shariff3=”googleplus”]